Disgrafija je poremećen, izmenjen ili nedograđen rukopis, koji nastaje zbog povreda CNS ili kao posledicanedograđenosti melokinetičke i konstruktivne praksije. Disgrafija je nesposobnost deteta da savlada veštinu pisanja (prema pravopisnim načelima određenoga jezika), koja se manifestuje u mnogobrojnim, trajnim i tipičnim greškama. Teškoće, tj. greške, nisu povezane sa neznanjem pravopisa, i trajno su zastupljene bez obzira na dovoljan stepen intelektualnog i govornog razvoja, normalnog stanja čula sluha i vida i kinestezije.

U velikom broju slučajeva disleksija i disgrafija se javljaju istovremeno. Ipak, u mnogim slučajevima specifične teškoće u pisanju postoje zasebno. Takvo dete može imati teškoće u čitanju samo na početku školovanja, a ozbiljne teškoće u pisanju ostaju mnogo duže, kada je čitanje već savladao. Statistička istraživanja pokazuju da su poremećaji u pisanju u učenika 4., 5. i 6. razreda osnovne škole 2-3 puta češća pojava nego poremećaji u čitanju.

Disgrafija je, kao i disleksija, složeni sindrom, koji se ne ograničava na teškoće u ovladavanju pisanjem, već uključuje teškoće u formiranju raznih predintelektualnih funkcija i jezika. Kao i disleksija, disgrafija ima složenu psiho-neurološku osnovu. Međutim, u nastanku mnogih oblika disgrafije važnu ulogu imaju i jezičke teškoće, tj. teškoće u savladavanju određenim elementima jezičkog sistema. Zbog složenog isprepletanja neuropsiholoških i jezičkih uzroka, disgrafija se može manifestovati u različitim oblicima. Svaki oblik može se izdvojiti po dominantnom mehanizmu odnosno vrsti tipičnih pogrešaka u pisanju. Disgrafija je prisutna kod 6 do 10 % dece školskog uzrasta i to više kod dečaka.

Faze rukopisa:
PREKALIGRAFSKA FAZA gde dete otkriva zadovoljstvo kada se iz njegovog šaranja počinju uočavati određeni oblici koji se mogu razumeti – dečiji crteži ili precrtavanje.
KALIGRAFSKA FAZA na uzrastu od 6 – 8 god. kada dete imitira grafomotrni niz učitelja ili roditelja. To je vreme kada treba uspešno da se imitira rukopis- pisanje slova
INDIVIDUALIZACIJA RUKOPISA kada se rukopis menja jer se stvaraju viši oblici grafičkog oblikovanja koji više odgovaraju specifičnostima ličnosti deteta. Ono tada gleda i na poruke koje pruža tim rukopisom, a ne samo estetski izgled (od 9 god.)

Postoji više vrsta klsifikacija ili podela disgrafija koje su napravljene po prirodi grešaka koje postoje u tim rukopisima

Podela prema uzrocima:
Nasledna disgrafija (prema mišljenju stručnjaka nasledni faktor retko kad uzrokuje digrafiju, što znači da u povoljnim uslovima disgrafiju možemo često sprečiti)
Teškoće u pisanju uzrokovane delovanjem spoljnih nepovoljnih faktora na dete u razvoju, sociojalni, kulturološki, bolest,stres i sl.
Kombinovani oblik (najčešći uzrok disgrafije – kombinacija predispozicija s delovanjem dva do tri spoljna nepovoljna čfaktora
Podela prema stepenu izraženosti:
Laka disgrafija
Izražena disgrafija
Agrafija (potpuna nesposobnost pisanja, obično je prelazno stanje ako nema organsku podlogu, koje nakon prve do druge godine školovanja prelazi u stabilnu disgrafiju, popraćena je ozbiljnim specifičnim teškoćama u početnom učenju čitanja i pisanja
Podela prema dominantnom sindromu:
1. Fonološke disgrafije
Greške u pisanju su uzrokovane teškoćama u izgovoru i/ili međusobnom slušnom razlikovanju glasova. U pismenim radovima dece one se manifestiraju na nivou i slova i sloga, a prepoznajemo ih po mnogobrojnim supstitucijii grafema, odnosno fonema sličnih po zvučnosti i izgovaranju.
Artikulatociono-akustičke disgrafija – dete greške u izgovoru prenosi u pisani tekst- dete piše tako kako izgovara (na primer: “gora – kora”,”reka – jeka” itd.)
Fonemska (akustička) disgrafija – dete ima teškoće u međusobnom auditivnom – slušnom razlikovanju glasova koji se slično izgovaraju i zvuče To se javlja prilikom diktata (na primer: “tavno” – “davno”, “sagonetka” – “zagonetka”, “šisalka” – “šišarka” Sasa – Saša itd.)
2. Jezičke disgrafije
Disgrafija jezičke analize i sinteze – to je, prema zapažanjima stručnjaka, oblik disgrafije koji je najčešći. Kada dete ne može da rastavlja tekst na rečenice, odnosno reči na slogove prilikom pisanja. Osnovni problem je neformiranost jezičke analize i sinteze reči. Jednostavnije rečeno, detetu je teško rastavljati tekst na rečenice, rečenice na reči, reči na slogove i foneme. Veština jezičke analize i sinteze jedan je od oblika mentalne aktivnosti i neposredno zavisi o stepenu jezičke zrelosti deteta i razvijenosti njegovih predintelektualnih funkcija, posebno slušno-govorne memorije, analitičke pažnje i dr.(na primer: “za plakao”, “ja je”, “nadrvo”, “pas tele boja” umesto “pastelna boja”, “svakamen” umesto “svaki kamen”, “tamrlja” umesto “tamna mrlja”, “glupatka” umesto “glupa patka”)
Disgramatička disgrafija – uglavnom se manifestuje u greškama na nivou rečenice. Tu vrstu grešaka nazivamo i disgramatizam ili agramatizam , jer se radi o poremećaju gramatičkog oblikovanja reči i rečenica: padež,rod, vreme i sl. Ove teškoće podrazumevaju usvajanje složenog sistema kodiranja kojim dete treba da savladava prvo neposredno, na temelju praktične govorne komunikacije s odraslima u predškolskoj uzrastu, a zatim svesno – tokom učenja jezika u školi. Ovaj problem srećemo i kod dece sa teškoćama u memorisanju i pažnji (na primer: , “olujano more”, “veliko plavo mrlja”, “njega nije zadovoljavalo život na selu”, njega je bio mama i sl.)

3. Vizualna disgrafija je povezana sa teškoćama u vizuo-prostornoj percepciji, analizi i sintezi vizuo-prostornih podataka i osećaja prostora, odnosno percepciji prostora i orijentaciji u prostoru. Deca s tim oblikom disgrafije imaju uglavnom dobro razvijen usmeni govor. Teško se snalaze jedino u verbalizovanju prostorno-vremenskih odnosa, dakle u upotrebljavanju reči koje imaju prostorno i vremensko značenje. Gotovo nikada ne upotrebljavaju ili u govoru mešaju predloge “ispred”, “iza”, “iznad”, “između”, parove prideva “tanak-debeo”, “uzak-širok”, “kratak-dugačak”, “visok-nizak” kao i pojam lateralizovanopsti levo desno. Zatim se javljaju teškoće u prepoznavanju grafema koji su isti samo okrenuti u prostoru b- d – g. N – u ili u čirilici t i š

4. Motorna disgrafija je povezana sa nedovoljnom razvijenošću suptilnih motornih funkcija, a manifestuje se u trajnim i brojnim mešanjima slova prema bliskosti njihova načina pisanja i u nestabilnom, nečitljivom rukopisu. Deca ne mogu da automatizuju pokrete u pisanju slova, dodaju suvišne elemente, brzo se zamaraju, pišu sporo,.. Njihov je rukopis obično neravan, neujednačen (neka slova su veća, a neka manja, menja se nagib pisanja).